امام(ره) رأی اکثریت مردم را عامل مشروعیت حکومت اسلامی می‌دانستند

به گزارش روابط عمومی جهاددانشگاهی، در دهمین رویداد ملی فرهنگی و آموزشی طریق جاوید که به صورت وبیناری به همت سازمان دانشجویان جهاددانشگاهی برگزار می‌شود، آیت‌‌الله محسن غرویان، استاد حوزه و دانشگاه، در موضوع «امام خمینی (ره)، انقلاب اسلامی و انتخابات» به بررسی جایگاه جمهوریت، انتخابات و رأی مردم در اندیشه امام خمینی (ره) پرداخت که متن سخنان ایشان به شرح ذیل است:

بسم الله الرحمن الرحیم

مقام معظم رهبری فرمودند که این انقلاب بی نام خمینی در هیچ کجای عالم شناخته شده نیست.این مسئله عظمت امام (ره) و اندیشه‌های ایشان را نشان می‌دهد و دنیای امروز هم ما را با نام امام خمینی (ره) می‌شناسد. ولذا جا دارد که اندیشه‌های امام (ره) را بررسی و واکاوی کنیم چون اساس نظام جمهوری اسلامی برپایه‌های فکری، اندیشه‌ای، فقهی، فلسفی و عرفانی امام (ره) استوار است.

مقام معظم رهبری هم با اصطلاحات خاصی اندیشه‌های امام (ره) را مطرح می‌کنند؛ مثلاً مفهوم «مردمسالاری دینی» که رهبری مطرح کردند گویای مفاهیمی است که در شاکله فکری ایشان برگرفته از اندیشه‌های امام (ره) است. بنده در این فرصت به بخشی از اندیشه سیاسی امام (ره) درباره جمهوریت، انتخابات و رأی مردم می‌پردازم.

درباره نقش رأی مردم و انتخابات در اندیشه امام (ره) این سؤال مطرح است که آیا امام (ره) برای رأی مردم مشروعیت قائل هستند یا رأی مردم را تنها در مقبولیت تأثیرگذار می‌دانند. امام (ره) جمله معروفی دارند که «میزان رأی ملت است» اما بیانات دیگری هم دارند که مثلاً اگر همه ملت به شخصی رأی دهند اما آن شخص برخلاف احکام اسلام حرکت کند من یک تنه در مقابل او می‌ایستم. یا امام (ره) در ابتدا بحث حکومت اسلامی را مطرح کردند و بعد در نامگذاری نظام فرمودند که «جمهوری اسلامی نه یک کلمه کم نه یک کلمه زیاد». حال باید دید مقصود امام (ره) از حکومت و جمهوری چه بوده است و نخبگان حوزه و دانشگاه باید به این مسائل بپردازند.

عده‌ای معتقدند امام (ره) برای رأی مردم تأثیری در مشروعیت حکومت و حاکم قائل نبودند و در نزد امام (ه) این انتخابات و ر‌أی‌گیری جنبه صوری داد و برای ابراز مقبولیت نظام انتخابات را برگزار کردند. عده دیگری امام معتقدند حضرت امام (ره) برای رأی مردم مشروعیت قائل بودند یا به عبارتی نظر و رأی اکثریت را برای حکومت مشروعیت‌بخش می‌دانستند.

به اعتقاد من حضرت امام (ره) برای رأی مردم مشروعیت قائل بودند و صرف مقبولیت را وابسته به رأی مردم نمی‌دانستند بلکه برای رأی اکثریت در مشروعیت نظام تأثیر قائل بودند. علما باید در این باره نظریه‌پردازی کنند و با متد اجتهادی و روش استنباط فقهی براساس مبانی اصولی اندیشه‌های امام (ره) را تبیین کنند.

بگذارید برای تبیین بیشتر این موضوع مثالی بزنم. یکی ازموضوعات فقهی ما نماز جمعه است. در این باره گفته شده نماز جمعه حداقل با حضور ۵ نفر می‌تواند برگزار شود و اگر این تعداد نباشند نماز جمعه برگزار نمی‌شود و اصلاً شکل نمی‌گیرد. به عبارتی شارع مقدس وقتی نماز جمعه را تشریع کرد در نظر گرفت که اعضا و افراد تشکیل‌دهنده این مراسم باید حداقل ۵ نفر باشند. لذا وجود افراد در مشورعیت نماز جمعه لحاظ شده است. پس ماهیت نماز جمعه به لحاظ فقهی به گونه‌ای است که بدون کثرت و جمعیت برپا نمی‌شود. در حالی که نمازهای فرادی مشروعیت دارد اما برپایی نماز جمعه با یک نفر بدعت و خلاف شرع است.

از این مثال نتیجه می‌گیریم که در حکومت اسلامی مشروعیت برپایی نظام جمهوری اسلامی هم همینطور است و شارع مقدس حکومت و نظام اسلامی را به نحوی لحاظ کرده که باید مردم هم حضور داشته باشند و رأی بدهند واز طرفی بدون حضور مردم حکومت اسلامی و جمهوری اسلامی شکل نمی‌گیرد. پس شارع مهر مشروعیت را بر روی حکومتی می‌زند که در رأس آن یک حاکم دینی و اسلامی باسد و مردم هم به آن شخص و ارکان اساسی آن نظام رأی دهند و بیعت کنند. اگر این شرایط تحقق پیدا کرد شارع مقدس امضا می‌کند که این حکومت، اسلامی و این نظام، جمهوری اسلامی است.

براین مبنا این نکته استنباط می شود که بخشی از مشروعیت حکومت اسلامی وابسته به رأی مردم و انتخابات است وامضای شارع بر روی آن یعنی مشروعیت. به عبارتی اگر شارع این شرایط را دید که برای تشکیل حکومت به مردم و رأی آنها مراجعه شده، مشروعیت این نظام را تأیید می‌کند.

حال بگذارید فرض کنیم در نزد پیامبر (ص) هستیم و می‌پرسیم دو فقیه و مرجع وجود دارند که به لحاظ علمی، فقهی و اخلاقی به طور عرفی با هم برابرند اما به هر دلیلی مردم به یکی از آنها رأی بیشتری داده و مدیریت جامعه را به او سپرده است، به نظر شما کدام یک از این دو نفر برای تشکیل حکومت حق دارند و مشروعیت دارند. در اینجا از نظر عقلی چهار فرض درباره پاسخ پیامبر (ص) مطرح است:

هر دو مورد امضا قرار بگیرند.
هیچکدام تأیید نشوند.
فرد دارای رأی اکثریت تأیید شود.
فرد دارای رأی اقلیت تأیید شود.

واضح است که پیامبر (ص) گزینه دوم؛ عدم تأیید هیچکدام، را نمی پذیرند. زیرا فرض براین است که جامعه اسلامی به حاکم نیاز دارد. همچنین پاسخ به گزینه اول، تأیید هر دو، برخلاف فرض سؤال است که خواستار معرفی یک حاکم شده‌ایم. تأیید فرد دارای رأی اکثریت براساس عقل و مؤیدات نقلی حکم می‌کند که پیامبر (ص) مشورعیت این فرد را تأیید کند. از طرفی فرض امضای فرد دارای رأی اقلیت از سوی پیامبر (ص) نیز باطل است زیرا عقل بر ترجیح ارجح بر مرجوح تأکید دارد. لذا از این چهار فرض یک فرض بیشتر صحیح نیست و آن هم تقدم فرد دارای رأی اکثریت بر فرد دارای رأی اقلیت و حق او برای تشکیل حکومت است.

در واقع از نظر شارع فرد دارای رأی اقلیت مشروعیت ندارد و حق ندارد اقدامی در راستای تشکیل حکومت کند. پس پیامبر (ص) هم رأی اکثریت را لحاظ می‌کند و برای آن اکثریت مشروعیت و اعتبار قائل است و جزئی از مشروعیت مربوط به همین حضور مردم و رأی اکثریت است.

اما در مورد فرد دارای رأی اقلیت هم باید گفت آن فقیه صلاحیت علمی و فقهی دارد و به لحاظ شخصی هم فرد خوبی است و شرایط عدالت را دارد ولی جزء اخیر علت تامه برای تشکیل حکومت که همان رأی مردم است را ندارد. پس ما می‌توانیم مشروعیت را پلکانی فرض کنیم؛ به این معنا که حاکمی در نظام اسلامی و جمهوری اسلامی مشورعیت دارد که اولاً واجد شرایطی مانند فقاهت، عدالت، علم و … باشد و ثانیاً از رأی اکثریت مردم برخوردار باشد. لذا مشروعیت، دو پله‌ای است و منظور از اینکه رأی مردم در مشروعیت نظام اسلامی اثرگذار است در پله دوم مشروعیت است. پس منشأ مشروعیت در پله اول به رأی مردم نیست و فقها و متخصصان آن را استنباط و استخراج می‌کنند. اما مردم در مشروعیت پله دوم نقش دارند و جزء‌العله هستند نه تمام‌العله. ما معتقدیم نظر حضرت امام (ره) هم همین بوده است.

ما دیگر ولایتی بالاتر از ولایت خداوند نداریم که هم تکوینی و هم تشریعی است. این خداوند واجباتی را بر ما تکلیف کرده است حال آیا خداوندی که بر ما ولایت دارد راضی است به اینکه ما برای نمازخوان کردن مردم به زور متوسل شویم. خداوند چنین چیزی را نمی‌خواهد و راضی به چنین امری نیست؛ «لا اکراه فی الدین». حکومت اسلامی هم همینطور است. درست است که ما باید حکومت دینی داشته باشیم اما شارع مقدس می‌خواهد مردم در این حکومت با انتخاب، اراده و اختیار خودشان و با طیب نفس به حکومت دینی و اسلامی رأی دهند.

در روایات هم داریم که هیچکس بر کس دیگری مسلط نیست. یعنی خداوند به عنوان منشأ اصلی مشروعیت راضی نیست که حکومت دینی بر مردم همراه با اجبار باشد و می‌خواهد که همیشه از مردم بخواهید و آنها را به راه خدا هدایت کنید. لذا علما در اینجا وظیفه دعوت مردم به رأی دادن و هدایت آنها را دارند.

به گزارش ایکنا، در پایان به عنوان جمع‌بندی باید گفت که در دیدگاه حضرت امام (ره) مردم در مشروعیت نظام اسلامی نقش دارند و رأی مردم جزء العله مشروعیت است.