اندیشه‌ورزی و سیاست‌گذاری در دستور کار اندیشکده «تحکیم انسجام اجتماعی» جهاددانشگاهی/ تأکید بر انسجام اجتماعی در دوره‌های دانش‌افزایی اعضای هیات علمی این نهاد

مراسم افتتاح و آغاز به کار اندیشکده «تحکیم انسجام اجتماعی» جهاددانشگاهی امروز، چهارشنبه 2 مهر ماه با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر مصطفی رستمی رئیس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، دکتر علی منتظری رئیس جهاددانشگاهی و جمعی از مدیران و اعضای هیأت علمی جهاددانشگاهی در پژوهشکده فرهنگ، هنر و معماری این نهاد برگزار شد.

در این مراسم دکتر محمود علیگو معاون فرهنگی جهاددانشگاهی، با اشاره به شکل‌گیری این مجموعه اظهار کرد که اندیشکده با رویکردی متفاوت از ساختارهای اداری مرسوم و بدون تشریفات راه‌اندازی شده است.

وی افزود: این اندیشکده در روزهای ابتدایی جنگ با پیشنهاد یکی از اعضای جهاددانشگاهی برای تقویت همبستگی و انسجام اجتماعی میان مردم پایه‌گذاری شد و هیچ مأموریتی از سوی مجموعه‌های بالادستی به آن محول نشد و فعالیت‌ها تنها بر اساس تصمیم جمعی و رسالت‌محوری جهاددانشگاهی آغاز شد.

دکتر علیگو تأکید کرد که این اندیشکده بر پایه توانایی‌های همه بخش‌های جهاددانشگاهی شکل گرفته و مدل ساختاری آن قابلیت الگوبرداری در سایر بخش‌ها را نیز دارد.

وی همچنین خبر داد که موضوع «انسجام و سرمایه اجتماعی» به عنوان یکی از سرفصل‌های جدید دوره‌های دانش‌افزایی اعضای هیئت علمی تصویب و ابلاغ شد.

معاون فرهنگی جهاددانشگاهی افزود: ما کمتر از ۲۴ ساعت پس از تأکیدات رهبر انقلاب درباره وحدت ملی، به این گفتمان پاسخ دادیم و انسجام اجتماعی محور اصلی فعالیت‌های فرهنگی ما شد.

وی در ادامه از برگزاری دوره دانش‌افزایی انسجام اجتماعی در چهار مرحله خبر داد و بیان کرد که مرحله مقدماتی این دوره ۱۶ ساعته امروز آغاز شد.

دکتر علیگو ضمن ابراز امیدواری برای تأثیرگذاری این اندیشکده، هرگونه تلاش برای کاهش انسجام اجتماعی را «خیانت به کشور و هویت ملی» دانست و از اعضای هیئت علمی خواست این موضوع را جدی بگیرند.

بازسازی سرمایه اجتماعی هدف تاسیس اندیشکده تحکیم انسجام اجتماعی

در ادامه، دکتر زهرا نقی‌زاده مدیر اندیشکده تحکیم انسجام اجتماعی، با تأکید بر ضرورت تقویت همبستگی ملی، هدف از تأسیس این اندیشکده را بازسازی سرمایه اجتماعی، افزایش اعتماد عمومی و تقویت قدرت نظام حکمرانی معرفی کرد.

وی توضیح داد که این اندیشکده با حمایت ریاست جهاددانشگاهی و معاونت فرهنگی در واحد الزهرا تأسیس شد و ذیل تأکیدات مقام معظم رهبری بر انسجام اجتماعی، به‌ویژه در وقایع اخیر، شکل گرفته است.

دکتر نقی‌زاده افزود: برخلاف پژوهشگاه‌ها که مأموریت اصلی آن‌ها تولید مقاله و کتاب است، اندیشکده‌ها نقش واسط میان دانشگاه، حکمرانی و سیاست‌گذاران را ایفا می‌کنند و محور فعالیت‌شان اندیشه‌ورزی و تولید اسناد سیاستی است. این اندیشکده با برگزاری نشست‌های تخصصی، ایجاد شبکه‌های نخبگانی، رصد تحولات اجتماعی و تولید اسناد سیاستی به سیاست‌گذاران کمک می‌کند تصمیم‌های دقیق‌تر و اثربخش‌تری بگیرند.

وی با اشاره به اهداف کلان اندیشکده، گفت: ما در تلاشیم با بازسازی سرمایه اجتماعی، جبران شکاف‌های نهادی و پاسخ به نیازهای هویتی، فرهنگی و نسلی، زمینه تقویت همبستگی اجتماعی را فراهم کنیم.

مدیر اندیشکده تحکیم انسجام اجتماعی افزود: انسجام اجتماعی به معنای پیوند و همبستگی میان اعضای جامعه است و هرچه این انسجام بیشتر باشد، نظم و همبستگی تقویت می‌شود، اما فقدان آن منجر به فرسایش و فروپاشی اجتماعی خواهد شد.

دکتر نقی‌زاده با اشاره به وضعیت جهانی اندیشکده‌ها توضیح داد که تا اوایل سال ۲۰۲۵ بیش از ۱۱۸۰ اندیشکده فعال بوده‌اند که عمدتاً در آمریکا و اروپا متمرکز و غالباً بر حوزه امنیت و روابط بین‌الملل فعالیت می‌کنند. در آسیا، اندیشکده‌ها محدودتر هستند و تمرکز آن‌ها بیشتر بر مسائل اجتماعی و فرهنگی است.

وی ادامه داد: اندیشکده تحکیم انسجام اجتماعی با هدف تولید دانش و اندیشه‌های سیاست‌محور و رصد مستمر تحولات اجتماعی شکل گرفته و در تلاش است به اجماع‌های متنوعی از جمله اجماع فرهنگی، اقتصادی، مدنی، سیاسی و بین‌نسلی دست یابد.

به گفته وی، سند راهبردی اولیه اندیشکده با مشخص شدن آرمان، رسالت، چشم‌انداز، اهداف و مخاطبان تهیه شده و پروپوزال آن برای تصویب به شورای علمی ارائه می شود. این اندیشکده ملی است و محدود به واحد الزهرا(س) نیست و با همکاری بخش‌های مختلف جهاددانشگاهی فعالیت می‌کند. شورای اندیشه‌ورزی و شورای راهبری با سه کارگروه علمی، رصد و پایش و اجرایی، ساختار مدیریت آن را شکل می‌دهند.

دکتر نقی‌زاده تأکید کرد که کارگروه رصد و پایش با همکاری ایسنا، ایکنا و مرکز اطلاعات علمی SID فعالیت می‌کند و پژوهشکده علوم انسانی و پژوهشکده فرهنگ و هنر جهاددانشگاهی بازوهای علمی این مجموعه هستند. همه پژوهشگران و اعضای هیئت علمی علاقه‌مند می‌توانند در تدوین اسناد سیاستی و فعالیت‌های اندیشه‌ورزی مشارکت کنند.

وی در پایان با اشاره به نقش دانشجویان و دانشگاهیان اظهار کرد: با همکاری معاونت فرهنگی جهاددانشگاهی در سراسر کشور، فعالیت‌ها، کانون‌ها، مناظرات و نشست‌های علمی در دانشگاه‌ها برگزار خواهد شد تا فضای اندیشه‌ورزی و تعامل فکری تقویت شود.

در ادامه این مراسم پس از افتتاح اندیشکده «تحکیم انسجام اجتماعی» جهاددانشگاهی توسط حجت الاسلام والمسلمین دکتر مصطفی رستمی رئیس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها و دکتر علی منتظری رئیس جهاددانشگاهی، دوره دانش‌افزایی انسجام اجتماعی و الزامات دانشگاهی برگزار شد.

توسعه ابزارهای دیجیتال برای گفتگو و تبادل نظر

مهندس افشین صندوقدار رئیس مرکز راهبری پژوهش و پیشرفت هوش مصنوعی جهاددانشگاهی، در سخنرانی خود در این دوره با موضوع «راهکارهای هوش مصنوعی برای نوآوری در حوزه اندیشکده های نوظهور» با اشاره به افتتاح اندیشکده تحکیم انسجام اجتماعی، بر اهمیت تحلیل داده‌های اجتماعی با استفاده از هوش مصنوعی تأکید کرد و آن را پایه و اساس پیش‌بینی‌های آینده و تصمیم‌گیری‌های راهبردی دانست.

وی با بیان اینکه با توجه به رشد سریع انقلاب هوش مصنوعی، نیازمند داده‌های اجتماعی هستیم، افزود: همه فعالیت‌های ما در جهادانشگاهی، از جمله این اندیشکده، نیازمند این داده‌هاست تا مسیرهای مشخص و موثری برای تصمیم‌گیری ارائه شود.

مهندس صندوقدار در ادامه درباره استفاده از ابزارهای دیجیتال گفت: ممکن است گفته شود شبکه‌های اجتماعی و گروه‌های آنلاین موجود است، اما بحث ما استفاده از تکنیک‌های هوش مصنوعی برای جهت‌دهی به این گفتگوهاست. برخی ابزارهای هوش مصنوعی در پلتفرم‌های موجود فعال هستند و ما نیز می‌خواهیم در کنار اندیشکده چنین راهکاری را پیشنهاد دهیم.

رئیس مرکز راهبری پژوهش و پیشرفت هوش مصنوعی جهاددانشگاهی با اشاره به اهمیت مطالعات میان‌رشته‌ای تأکید کرد: پژوهش‌های بین‌رشته‌ای، فراتر از فعالیت اندیشکده‌هاست و در تمام علوم مشاهده می‌شود. حتی ممکن است داده‌هایی وجود داشته باشد که در این اندیشکده در آینده جمع‌آوری شود و برای تصمیم‌گیری‌های دقیق مورد استفاده قرار گیرد.

مهندس صندوقدار تصریح کرد: یکی از اهداف این اندیشکده، سیاست‌گذاری مبتنی بر داده‌هاست. با بهره‌گیری از داده‌های موجود و الگوریتم‌های هوش مصنوعی، می‌توان سیاست‌ها و برنامه‌ها را دقیق‌تر و راهگشا برای همکاران تبیین کرد.

تقسیم‌بندی انسجام اجتماعی: یکپارچگی اجتماعی و انتظام اجتماعی

در ادامه ابراهیم شیرعلی رئیس مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا)، در سخنرانی خود با موضوع «ضرورت بازخوانی مفهوم انسجام اجتماعی در ایران» با تأکید بر اهمیت بازخوانی مفهوم انسجام اجتماعی در شرایط فعلی کشور، گفت: انسجام اجتماعی حاصل یک رفتار جمعی است که از احساس تعلق اجتماعی نشأت می‌گیرد و خود را در هویت جمعی مشترک، تعلق خاطر گروهی و حرکت به سمت خیر عمومی نشان می‌دهد.

وی افزود: انسجام اجتماعی مفهومی چندبعدی است و ابعاد و سطوح مختلف اجتماعی دارد. بخشی از مؤلفه‌های آن ریشه در متغیرهای فردی و روانشناختی دارد و بیانگر انسجام ذهنی جامعه است که در نظام فرهنگی، ارزش‌ها و نگرش‌ها نمود پیدا می‌کند.

شیرعلی با اشاره به دو بعد اصلی انسجام اجتماعی توضیح داد: بعد نخست، یکپارچگی اجتماعی است که نشان می‌دهد فرد تا چه اندازه به جامعه خود تعلق دارد، ارزش‌ها و هنجارهای آن جامعه را پذیرفته و احساس تعلق و مشارکت می‌کند. مؤلفه‌های این بخش شامل اجماع ارزشی، توافق اعضای جامعه روی ارزش‌ها و نمادهای فرهنگی و تاریخی و احساس تعلق است.

وی بخش دوم را «انتظام اجتماعی» نام برد و تصریح کرد: این بعد بیشتر به ساختارها و نهادهای اجتماعی مرتبط است و شامل کارآمدی نهادهای اداری، عدالت توزیعی و فرصت‌های برابر اجتماعی می‌شود. مؤلفه‌های این بخش شامل اعتماد به دولت، اعتقاد به مشروعیت و کارآمدی نظام، مشارکت سیاسی و احساس عدالت اجتماعی است.

شیرعلی تأکید کرد: انسجام اجتماعی صرفاً محصول نگرش‌های فردی یا عملکرد نهادهای رسمی نیست، بلکه نتیجه تعامل پویای میان این ابعاد ذهنی و عینی است. به عبارت دیگر، انسجام اجتماعی زمانی محقق می‌شود که این عناصر در کنار هم به صورت هماهنگ و هم‌افزا عمل کنند.

تغییر باورهای اجتماعی ایرانیان با تحلیل هوش مصنوعی و تأکید بر نقش انسجام اجتماعی

دکتر فاطمه عطیم زاده مدیر مرکز اطلاعات علمی جهاددانشگاهی در مراسم افتتاح اندیشکده «تحکیم انسجام اجتماعی» گفت: انسجام اجتماعی به‌عنوان پیوندهای عاطفی و شناختی میان اعضای جامعه، نقشی کلیدی در نظم و همبستگی دارد و در بحران‌ها اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. او با استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی و تحلیل مقالات علمی، شاخص‌هایی چون اعتماد اجتماعی، مشارکت اجتماعی و شبکه‌های اجتماعی را از مهم‌ترین مؤلفه‌های انسجام دانست. همچنین پژوهش‌ها نشان دادند که گروه‌هایی مانند جوانان، زنان و اقوام بیشتر مورد توجه مطالعات قرار گرفته‌اند.

 عظیم‌زاده به موضوع باورهای مشترک پرداخت و تأکید کرد که این مفهوم در علوم اجتماعی کلیدی است و می‌تواند در اخلاق جمعی، سیاست، آموزش و یادگیری اثرگذار باشد. تحلیل مقالات فارسی نشان داد که بیشترین توجه به باورها در حوزه روانشناسی و سپس علوم اجتماعی بوده است. واژگانی همچون باورهای فراشناختی، غیرمنطقی و انگیزشی بیشترین تکرار را داشته‌اند. در عین حال، بررسی‌ها در اسکوپوس نشان داد که در سطح جهانی، پزشکی بیشترین سهم را در پژوهش‌های مربوط به باورها دارد.

این مقام مسئول افزود که ابزار هوش مصنوعی توانسته باورهای در حال تغییر ایرانیان را شناسایی کند؛ از جمله باورهای دینی، زیبایی‌شناختی و تصویر بدن، باورهای پیش از ازدواج، باورهای جنسیتی، اعتیاد و سلامت. در پژوهش‌های جهانی نیز آمریکا، انگلیس و استرالیا پیشرو در تولید مقالات علمی هستند و همکاری‌های بین‌المللی بیشتر میان کشورهایی با قرابت فرهنگی یا زبانی شکل گرفته است. همچنین پراستنادترین مقالات بر اهمیت زمینه‌های فرهنگی و تفاوت‌های جوامع در تحلیل باورها تأکید دارند.

در نهایت، عظیم‌زاده خاطرنشان کرد که باورها، چه فردی و چه اجتماعی، محرک اصلی در شکل‌گیری رفتار و تصمیم‌گیری‌اند و بر حوزه‌هایی چون سلامت، حکمرانی و روابط اجتماعی اثر مستقیم دارند. او بر لزوم بررسی بومی و محلی این موضوعات تأکید کرد و گفت که درک سازوکار تغییر باورها برای سیاست‌گذاری اجتماعی، ارتباطات عمومی و مداخلات بهداشتی ضروری است. نتایج نشان می‌دهد که رسانه‌های اجتماعی نیز نقش مهمی در شکل‌گیری باورهای جدید و تقویت انسجام اجتماعی ایفا می‌کنند.

وفاق اجتماعی، مرتبه عالی‌تر انسجام در جامعه است

صفری‌شالی عضو هیأت علمی دانشگاه خوارزمی، با تأکید بر اهمیت انسجام اجتماعی گفت: وفاق اجتماعی مرتبه عالی‌تر انسجام است که بر پایه ارزش‌های مشترک شکل می‌گیرد. او یادآور شد که جامعه بدون وفاق و انسجام دچار گسست می‌شود و سرمایه اجتماعی مثبت، پیوند میان مردم و حاکمیت را تقویت می‌کند.

وی افزود: انسجام اجتماعی هم سازه‌ای از سرمایه اجتماعی است و هم نتیجه آن؛ به این معنا که مشارکت و اعتماد اجتماعی می‌تواند انسجام را تقویت کند و در مقابل، نبود انسجام به تضعیف سرمایه اجتماعی می‌انجامد. به باور او، وفاق اجتماعی زمانی محقق می‌شود که ارزش‌ها، اهداف و منافع عمومی به صورت مشترک میان گروه‌های مختلف جامعه پذیرفته شود.

صفری‌شالی همچنین بر نقش سرمایه اجتماعی در توسعه تأکید کرد و گفت: توسعه صرفاً با شاخص‌های اقتصادی حاصل نمی‌شود، بلکه نیازمند سرمایه‌های اجتماعی پایدار است. به اعتقاد او، جامعه‌ای که فاقد همبستگی و انسجام باشد، هرچند منابع اقتصادی غنی داشته باشد، در رسیدن به توسعه واقعی ناکام خواهد ماند.

او در پایان تصریح کرد: انسجام اجتماعی به‌عنوان یکی از ستون‌های اصلی جامعه، تنها در سایه اعتماد و تعامل مستمر میان مردم و حاکمیت شکل می‌گیرد. این انسجام در نهایت به وفاق اجتماعی می‌انجامد و می‌تواند زمینه‌ساز تحقق توسعه پایدار، کاهش تعارضات و افزایش همدلی در جامعه شود.

گفتنی است، اندیشکده‌ تحکیم انسجام اجتماعی، با توجه‌ به اهمیت موضوع انسجام اجتماعی و با توجه ‌به فقدان نهاد واسطی میان جامعه علمی و نهادهای اجرایی و سیاست‌گذار در حوزه انسجام اجتماعی، در چارچوب اهداف جهاددانشگاهی راه اندازی شد که به اندیشه‌ورزی مسئله‌محور با تاکید بر نیازهای موجود در حوزه تحکیم انسجام اجتماعی می‌پردازد.