بررسی پدیده کافه از چهار منظر روانی، اجتماعی، کسب و کار و معماری

به همت سازمان دانشجویان جهاددانشگاهی آذربایجان شرقی  و کانون کارآفرینی دانشگاه تبریز و  همچنین با حضور دانشجویان و اساتید حوزه روانشناسی، جامعه شناسی، معماری، کسب و کار و جمعی از مسؤلان شهری، بررسی «پدیده کافه» از چهار منظر روانی، اجتماعی، کسب و کار و معماری در قالب مجموعه نشست‌های ساو( سازه، اندیشه ورای معماری) در سالن شهید باکری دانشگاه تبریز انجام شد.

سرپرست سازمان جهاددانشگاهی استان در این نشست اظهار کرد: مجموعه سازمان دانشجویان فرصت های بینظیری را در اختیار دانشجویان قرار می‌دهد تا با ورود به این فضا بتوانند استعدادها و توانایی‌های خودشان را شکوفا کنند، ضمن اینکه از امتیازات ویژه ای که سازمان دانشجویان برای دانشجویان در نظر گرفته است، بهره‌مند شوند، سازمان دانشجویان کانون‌های مختلفی را در اختیار دارد که این برنامه نیز با هماهنگی و برنامه ریزی یکی از این کانون ها شکل گرفته و برگزار شده است. 

خسرو کنعانی ادامه داد: دانشجویان می‌توانند با عضویت در سامانه «شهر دانشجو» از مزایا و امتیازات در نظر گرفته شده بهره مند بشوند، این سامانه تنها برای دانشجویان دانشگاه‌های سراسری یا تبریز نیست، بلکه تمام دانشجویان از همه دانشگاه های استان با ثبت نام در این سامانه می‌توانند در طراحی، برنامه ریزی، همکاری و همفکری رویداد های سازمان دانشجویان و کانون ها دخیل باشند.
وی گفت: یکی از مهم‌ترین رویدادهای سازمان دانشجویان که هر ساله در سطح کشور با حضور دانشجویان برگزار می‌شود، مسابقات ملی مناظره ایران است، که ثبت نام آن از امروز آغاز شده و دانشجویان می‌توانند با تشکیل گروه‌های چهار نفره مطابق گزاره‌های بسیار متنوع در حوزه‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، محیط زیست و ... به مناظره‌های هدفمند با تیم مقابل بپردازند و توسط یک کمیته داوری ارزیابی شوند.
 ناصر ژرفی، روانشناس در این نشست با اشاره به اینکه این، نخستین گردهمایی‌ای‌ است که به بررسی نقش کافه‌ها و ارتباط آن‌ها با ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی فراتر از صرف خوردن و آشامیدن می‌پردازد، گفت: امروزه فضای کافه‌ها به ترکیبی دل‌انگیز از عشق، هنر و زندگی بدل شده است. جوانان و نوجوانان، با توجه به علایق و سلیقه‌های شخصی خود، کافه‌ها به محیط‌هایی فرهنگی، خلاقانه و اجتماعی تبدیل شده‌اند که نقش مهمی در زندگی شهری ایفا می‌کنند.
وی ادامه داد: با این حال، باید یادآور شد که در گذشته چنین فضایی وجود نداشت. آن زمان، قهوه‌خانه‌ها رایج بودند؛ مکان‌هایی که اغلب محل رفت‌وآمد افرادی بودند که از جریان اصلی جامعه فاصله داشتند. شاید بتوان گفت که در آن دوران، قهوه‌خانه‌ها گاه به بستری برای رشد رفتارهای ناهنجار و خلاف‌کارانه تبدیل می‌شدند. اما امروز، این فضاها دگرگون شده‌اند و با تغییرات گسترده، کاربرد های مختلفی دارند، امروز در این کافه ها کتاب میخوانند، فیلم میبینند، مباحثه میکنند و مسائل روز را بررسی میکنند.
ژرفی با تأکید بر اینکه اعتیاد یکی از مهم‌ترین هنجارهای اجتماعی مورد توجه در تمامی جوامع است، اظهار کرد: افرادی که گرفتار اعتیاد می‌شوند، اغلب به‌دلیل ناتوانی در برقراری ارتباطی صحیح و مؤثر با دیگران به این مسیر کشیده می‌شوند. نبود ارتباط سالم و سازنده، زمینه‌ساز بسیاری از آسیب‌های روانی و اجتماعی است.

وی گفت: بر اساس آزمایش‌ها و تحقیقات گسترده‌ای که در سطح جهانی انجام شده، اگر جوامع بتوانند محیط‌هایی مناسب برای گذران وقت و ایجاد ارتباط‌های سالم فراهم کنند، گرایش افراد به سمت اعتیاد به‌طور قابل‌توجهی کاهش می‌یابد. در این میان، کافه‌ها یکی از مهم‌ترین فضاهایی هستند که چنین نقش مؤثری را ایفا می‌کنند.

وی بیان کرد: از دهه‌ی هفتاد، کافه‌ها در ایران رسمیت یافتند و به‌تدریج جای خود را در فرهنگ شهری باز کردند. با این حال، آمار اعتیاد در کشور همچنان روندی رو به رشد دارد؛ چرا که در فرآیند شکل‌گیری این فضاها، نتوانستیم ساختاری کامل، هدفمند و متناسب با نیازهای جامعه ایجاد کنیم. این کاستی‌ها موجب شده‌اند که ظرفیت بالقوه کافه‌ها در کاهش آسیب‌های اجتماعی به‌طور کامل تحقق نیابد.

صراف‌زاده: کافه‌ها به بخش جدایی‌ناپذیر از زیست فرهنگی شهرها تبدیل شده‌اند
صراف‌زاده، در نشست ساو، با اشاره به سخنان آقای ایزدی درباره‌ی تعدد کافه‌ها در سطح شهر، به بررسی علل گسترش این فضاها در جوامع مختلف پرداخت و اظهار کرد: بررسی‌ها نشان می‌دهد که در سال ۱۹۸۲ برخی پدیده‌های اجتماعی، نقش مؤثری در عبور کشورهای پیشتاز اقتصادی از بحران‌های اقتصادی ایفا کرده‌اند.
  
وی با تأکید بر این که «کافه یک فضای فرهنگی است»، افزود: امروز کافه‌ها به بخشی از روزمرگی اقشار مختلف جامعه تبدیل شده‌اند و می‌توان آن‌ها را بازتابی از وجهه فرهنگی محیط شهری دانست.
صراف‌زاده با اشاره به اهمیت طراحی فضاهای کافه‌ها تصریح کرد: معماران در طراحی این فضاها باید با شناخت دقیق متریال‌های مورد استفاده و محیط پیرامونی، به ایجاد هارمونی و هماهنگی بصری و احساسی در فضا توجه کنند.
وی افزود: در تعریف کاربری کافه‌ها نیز باید نگاهی تحول‌گرا داشت، چرا که این فضاها دیگر صرفاً محل نوشیدن قهوه نیستند، بلکه به محیط‌هایی پویا برای تبادل افکار و پیشبرد اهداف فکری و اجتماعی اقشار مختلف تبدیل شده‌اند.
صراف‌زاده ادامه داد: فضا بیشترین تأثیرگذاری و تأثیرپذیری را در سبک زندگی انسان دارد؛ از این‌رو مهندسان و طراحان باید در روند طراحی کافه‌ها، هدفمندی و اولویت‌دهی به کارکرد فضا را مدنظر قرار دهند.
وی خاطرنشان کرد: در طراحی فضاهای شهری و به‌ویژه کافه‌ها، بهره‌گیری از متریال‌های بومی و متناسب با محیط، ضمن حفظ اصالت فضا، می‌تواند به ارتقای بهره‌وری و حس تعلق در کاربران منجر شود.
صراف‌زاده در پایان با اشاره به ضرورت خلاقیت در معماری فضاهای عمومی گفت: طراحی‌های نوین باید با در نظر گرفتن جنبه‌های روان‌شناختی، نیازها و خواسته‌های مخاطبان را تأمین کرده و میان احساس و متریال‌های معماری تعادلی سازنده برقرار کند تا بتواند در خدمت جامعه هدف قرار گیرد.

الهام قاسمیان، مدیر یک کافه‌کتاب، درباره اهمیت ایجاد کافه‌ها اظهارکرد: در آغاز فعالیت‌مان، به فضایی نیاز داشتیم که محیطی امن برای تفکر و بروز خلاقیت باشد؛ مکانی که بتواند نقش خانه‌ی سوم را برای مادران کتاب‌خوان و فرزندانشان ایفا کند، و همچنین فضایی آرامش‌بخش برای دانشجویان و اساتید فراهم آورد. با وجود اینکه شهر تبریز در بسیاری از حوزه‌ها به عنوان «شهر اولین‌ها» شناخته می‌شود، در زمینه‌ی کافه‌ها با کمبودهایی مواجه بودیم. اما توانستیم با بهره‌گیری از تجربیات کلان‌شهرهای دیگر کشور، محیطی کامل و متناسب با نیازهای شهروندان تبریز فراهم کنیم.

اصغر ایزدی جیران، مردم شناس، محقق و استاد دانشگاه با اشاره به روش مردم‌شناسی مشارکتی، تأکید کرد: برای شناخت دقیق سبک زندگی و ارزش‌های نسل جدید، باید در میان آنان حضور یافت، با آن‌ها ارتباط برقرار کرد و تجربه‌های زیسته‌شان را از نزدیک لمس کرد. 

او با بیان اینکه در سال‌های اخیر شاهد نوعی «انقلاب کافه‌ای» در تبریز بوده‌ایم، گفت: در گذشته، کافه‌ها محدود به محورهای مرکزی شهر مانند خیابان‌های شریعتی و ولیعصر بودند، اما اکنون حتی در محله‌های غیرمرکزی نیز شاهد رشد چشمگیر و تنوع بالای کافه‌ها هستیم. این پدیده، فضای تازه‌ای برای شهر ایجاد کرده و بخشی از حیات شبانه تبریز را که پیش‌تر غایب بود، احیا کرده است.
 
وی افزود: نسل جوان امروز به‌دنبال کارهایی است که علاوه بر درآمد، لذت و معنا نیز داشته باشد، و کافه‌ها به بستری برای چنین سبک زندگی تبدیل شده‌اند. هم نسلان من به دنبال یک سری کارهای کارمندی بودند اما نسل زد میخواهند در فضا های کافه به کار بپردازند، این تغییرات فرهنگی، هرچند با مقاومت نسل‌های پیشین همراه است، اما به‌تدریج در حال شکل‌گیری و تأثیرگذاری بر فرهنگ عمومی شهر هستند.

وی تأکید کرد: کافه‌ها امروز بخشی از «لایف‌استایل» نسل جوان شده‌اند و حامل پیام‌هایی درباره هویت مدرن هستند.افرادی که به کافه می‌روند، بخشی از حضورشان برای اعلام این است که ما مدرن هستیم. همین موضوع باعث شکاف‌هایی با فرهنگ سنتی شده است. با این حال، در تبریز و برخی شهرهای دیگر، تلاش‌هایی برای تلفیق سنت و مدرنیته صورت گرفته؛ مانند کافه‌هایی که در خانه‌های تاریخی قاجاری و قدیمی فعالیت می‌کنند و در آن‌ها اسپرسو و چیز های دیگر سرو می‌شود.

 این پژوهشگر با انتقاد از قضاوت‌های رایج درباره نسل جوان، افزود: نباید استعدادهای این نسل را با برچسب‌زنی و طرد از بین ببریم. هر شکلی از زندگی می‌تواند ارزشمند باشد، حتی کتاب‌خواندن اگر به وابستگی شدید برسد، می‌تواند نوعی اعتیاد باشد. مهم این است که ارتباط انسانی را حفظ کنیم. کافه‌ها با نمایش تنوع فرهنگی، بستری برای گفت‌وگو، تجربه و هم‌زیستی فراهم کرده‌اند و همین ویژگی باعث شده تا افراد با گرایش‌های مختلف به آن‌ها جذب شوند. کافه‌ها امروز نه‌تنها مکانی برای نوشیدن، بلکه فضایی برای متفاوت زیستن‌اند.

در پایان برنامه دکتر کنعانی اظهار کرد: برگزاری این نشست با حضور اساتید مجرب و دانشجویان دغدغه‌مند برای من بسیار موجب خرسندی بود. به‌عنوان سرپرست جهاد دانشگاهی استان، این وعده را می‌دهم که تمام و کمال از چنین برنامه‌هایی که نگاه ویژه‌ای به پدیده‌های اجتماعی دارند و نشست‌های تخصصی برگزار می‌کنند، حمایت و همکاری خواهم کرد. از سرکار خانم فرشته ساکن از سازمان دانشجویان که بیش از یک ماه است برای این برنامه زحمت کشیده‌اند، و دوستان حاضر در کانون کارآفرینی دانشگاه تبریز بابت برگزاری چنین نشستی با نگاه‌های تخصصی، صمیمانه تشکر می‌کنم.